Yn yr oes a fu, ydi hiÔÇÖn dderbyniol i glodfori’r hyn a wnaeth Barti Ddu, sydd yn cael ei ystyried yn un o f├┤r-ladron fwyaf llwyddiannus y byd, neu oes rhaid dysgu ein Cymry ifanc am y caethweision roedd Barti Ddu yn ei drin yn wael?

Diffiniad ‘M├┤r-leidr’:

Yn ├┤l geiriadur Caergrawnt, diffiniad o ÔÇÿf├┤r-leidrÔÇÖ ydi unigolyn sydd yn ymosod ar longau er mwyn eu dwyn nhw. Felly pam fod Barti Ddu yn cael ei weld fel ffigwr uchel ei barch yng Nghymru a’r byd?

Hanes Barti Ddu

Roedd Barti Ddu (1682-1722) yn f├┤r-leidr llwyddiannus iawn yn y Carib├« a Gorllewin Affrica rhwng 1719 a 1722. Barti Ddu oedd y m├┤r-leidr mwyaf llwyddiannus yn ├┤l y nifer o longau a gipiodd, sef 470 yn ystod ei fywyd. Ei enw genedigol oedd John Roberts, ond bellach maeÔÇÖn fwy adnabyddus o dan yr enw ÔÇÿBarti DduÔÇÖ am ei rinweddau gelyniaethus. Ganwyd Barti Ddu ym 1682 yng Nghasnewydd-Bach rhwng Abergwaun a Hwlffordd yn Sir Benfro. Roedd yn ddyn tal, deniadol ac yn hoff iawn o ddillad a gemwaith drud. Yn aml iawn roedd yn cael ei weld yn gwisgoÔÇÖr dillad gorau ac ar ei het roedd ganddo bluen goch unigryw. Roedd Barti Ddu wastad yn edrych ar ei orau ÔÇô hyd yn oed mewn cyfnodau o ryfela cychod eraill!

Dechreuodd Barti Ddu ei fywyd ar y m├┤r pan oedd yn 13 mlwydd oed yn 1695, ond nid oes unrhyw gofnod arall ohono tan 1718 pan oedd yn fet ar sl┼Áp ym Marbados. Yn y cyfnod hwnnw, roedd Barti Ddu yn ail fet ar y llong gaethwasiaeth y Dywysoges, dan arweiniad y Capten Abraham Plumb. Roedd llawer yn siarad am orchestion Barti Ddu aÔÇÖi long ÔÇÿRoyal FortuneÔÇÖ a hwyliodd i mewn i lynges o 42 o longau Portiwgal, daliodd garcharor iÔÇÖw holi pa un oÔÇÖr llongau oedd y gyfoethocaf ac yna cipiodd y llong honno.

Mae Barti Ddu yn cael ei glodfori am ei fod yn cadw disgyblaeth dda ar ei griw ac yn gwahardd diodydd meddwol ar fwrdd ei long. Doedd Barti Ddu ddim yn ofn, roedd yn dod ar draws llongau rhyfel yn yr un modd, llongau roedd llawer o f├┤r-ladron yn eu hosgoi. Mae llawer yn honni mai agwedd a phersonoliaeth Barti Ddu sydd wedi ei alluogi o i ddwyn dros 400 o longau.

Er ei fod yn cael ei glodfori i fod yn ddyn deniadol ac i fod yn un oÔÇÖr m├┤r-ladron gorau maeÔÇÖr byd wedi ei weld, roedd Barti Ddu yn berson hynod dreisgar a ddim yn ofn brifo unrhyw berson er mwyn llwyddo. Roedd Barti Ddu wedi dal llong caethwasiaeth gyda dros 80 o gaethweision arni. Penderfynodd Barti Ddu i losgiÔÇÖr llong gydaÔÇÖr 80 caethwas oherwydd y doedd ddim eisiauÔÇÖr cyfrifoldeb o edrych ar ├┤l y bobl aÔÇÖi helpu nhw.

Yn deillio oÔÇÖr digwyddiad erchyll hwnnw roedd parch pobl tuag at Barti Ddu yn tyfu ac roedd o yn parhau i ddwyn llongau hyd nes iddynt gyrraedd y Carib├«. Llwyddodd i ddwyn 15 o longau’r Saeson aÔÇÖr Ffrancwyr gan ei fod ddim yn ofn dim byd na neb, a doedd ddim am adael neb ei rwystro rhag llwyddo.

Yn fis Chwefror 1722, cafodd Capten Challoner Ogle ei ddanfon gan Lywodraeth Prydain er mwyn dod o hyd i Barti Ddu aÔÇÖi ddal. Cafodd llong Barti Ddu ei ddal ar gyrion y Carib├«, a dechreuodd y brwydro rhwng llong Llywodraeth Prydain a Barti Ddu. Fe laddwyd Barti Ddu yn ystod y rhyfela brwd, ei ddymuniad oedd iÔÇÖw gael ei lechio iÔÇÖr m├┤r, a dyna ddigwyddodd yn syth ar ├┤l iÔÇÖw griw sylweddoli ei fod wedi marw yn ystod y rhyfela. MaeÔÇÖr cyfnod yma yn arwyddocaol ac yn nodi diwedd yr oes aur o f├┤r-ladrata.

Felly…

Mae llawer o gerfluniau wedi cael ei dymchwel yn yr wythnosau diwethaf yn deillio o symudiad ÔÇÿBlack Lives MatterÔÇÖ a dylai ni’r Cymry fod yn ystyried dymchwel cofeb Barti Ddu sydd yng Nghasnewydd Bach?

Geiriau gan Dafydd Wyn Orritt.